Mesha Yazıtı: Yahweh, İsrail Kralı ve Davud Hanedanlığı[BT *WD (Beth Dawid)] İfadelerinin Geçtiği Yazıt

 

Paris’te Louvre Müzesinde bulunan  Mesha  Yazıtı, İncil arkeolojisi  açısından değerli  görünmektedir.

Wikipedia ‘nın  “Mesha Stele” başlıklı  makalesinin giriş  bölümünde şunlar  ifade  edilmiştir:

“Moab Taşı olarak da bilinen Mesha Stel, Moab Kralı Mesha  adına dikilmiş bir  steldir. Önemli bir Kenan yazıtı içermekte ve  MÖ 840 civarına  tarihlenmiştir.( Moab krallığı,  günümüzün  Ürdün  topraklarında  kurulmuştu). Mesha, Moab tanrısı Chemosh'un halkına nasıl öfkelendiğini ve onların İsrail Krallığı'na boyun eğdirilmesine nasıl izin verdiğini anlatır, ancak sonunda Chemosh geri döner ve Mesha'ya İsrail'in boyunduruğundan kurtulması ve Moab topraklarını geri alması için yardım eder. Ayrıca Mesha, (yaptırmış olduğu) birçok inşaat projesini de anlatıyor.[1] Fenike alfabesinin bir çeşidiyle yazılmıştır ve Paleo-İbrani alfabesiyle yakından ilişkilidir.[2][3]”

Wikipedia’nın  makalesinde ki  bir  başka kritik  bölüm şöyle:

It is the most extensive inscription ever recovered that refers to the kingdom of Israel (the "House of Omri");[10] it bears the earliest certain extrabiblical reference to the Israelite god Yahweh.[5][10] It is also one of four known contemporary inscriptions containing the name of Israel, the others being the Merneptah Stele, the Tel Dan Stele, and one of the Kurkh Monoliths.[11][12][13] Its authenticity has been disputed over the years, and some biblical minimalists suggest the text was not historical, but a biblical allegory. The stele itself is regarded as genuine and historical by the vast majority of biblical archaeologists today.[14]

“Bu, İsrail krallığına ("Omri Evi") atıfta bulunan, şimdiye kadar bulunmuş en kapsamlı yazıttır;[10] İsrail tanrısı Yahveh'ye (yapılmış)  İncil dışı  en erken kesin referansı taşır.[5][10] Aynı zamanda İsrail'in adını içeren bilinen dört çağdaş yazıttan biridir, diğerleri Merneptah Steli, Tel Dan Steli ve Kurkh Monolitlerinden biridir.[11][12][13] Gerçekliği yıllar boyunca tartışıldı ve bazı İncil minimalistleri metnin tarihsel değil, İncil'deki bir alegori olduğunu öne sürüyorlar. Stelin kendisi, bugün İncil  arkeologlarının büyük çoğunluğu tarafından gerçek ve tarihi olarak kabul edilmektedir.[14]”

 BT *WD İfadesi  Davud  Hanedanlığı  mı?

Bu bölümün  anlaşılabilmesi için okuyucunun,  konu bağlamındaki   bazı temel bilgileri  bilmesinde  fayda görüyorum.  Kısaca  bahsedip  yazıttaki  ifadeyi  değerlendirmeye  geçeceğiz.

Yahudi  kaynaklarına  göre  Davud  ve  Süleyman  zamanında  gücünün  zirvesinde  olan  “Birleşik Krallık”  Süleyman’ın  vefatından kısa  süre  sonra ikiye  ayrılmıştı.  Kuzeydeki  büyük  parçaya  “İsrail” Güneydeki  Kudüs’ü  içeren  parçaya “Yahuda”  Devleti  denmiştir.   Davud Hanedanlığına    bağlı   kalan kabileler  Yahuda devletinde kalırken  diğerleri kuzeyde  İsrail Devletini  kurmuşlardır.   

Daha önceki paylaşımım da  Tel Dan Yazıtını  tanıtmıştım.  Orada  açıkça “BYTDWD”  yazıyordu.  House of  David (Davud Hanedanlığı) olarak okunuyordu.  Metnin  içeriği de bu  okunuşu  çok kuvvetli  şekilde destekliyordu.  Aşağıdaki  paragraf da  Tel  Dan  yazıtına  atıfta  bulunuyor  ve  Mesha  yazıtında  ki “BT*WD” ifadesi  hakkındaki  değerlendirmeleri  anlatıyor:

The discovery of the Tel Dan Stele led to a re-evaluation of the Mesha Stele by some scholars. In 1994, André Lemaire reconstructed BT[D]WD as "House of David", meaning Judah,^[5] in line 31.^[34] This section is badly damaged, but appears to tell of Mesha's reconquest of the southern lands of Moab, just as the earlier part dealt with victories in the north. Line 31 says that he captured Horonen from someone who was occupying it. Just who the occupants were is unclear. The legible letters were taken by Lemaire to be BT[*]WD, with the square brackets representing a damaged space that probably contained just one letter.

Tel Dan Steli'nin keşfi, bazı bilim adamları tarafından Mesha Steli'nin yeniden değerlendirilmesine yol açtı. 1994 yılında, André Lemaire 31. Satırdaki BT[D]WD'yi, Yahuda[5] anlamına gelen "Davud'un Evi" olarak restore etti.[34] Bu bölüm ciddi şekilde hasar görmüştür, ancak görünüşe göre Mesha'nın güneydeki Moab topraklarını yeniden fethini anlatıyor, tıpkı önceki bölümün kuzeydeki zaferlerle ilgili olduğu gibi. 31. satırda Horonen'i işgal eden birinden ele geçirdiği yazıyor. Sadece işgalcilerin kim olduğu belli değil. Okunabilir harfler Lemaire tarafından BT[*]WD olarak alındı, köşeli parantezler muhtemelen sadece bir harf içeren hasarlı bir alanı temsil ediyor.

Maalesef bütün akademisyenler burada  yazan  ifadeyi  Davud Hanedanlığı olarak  kabul  etmek  istemiyorlar.   Yazıtta  anlatılan  olay  ile  Yahudilerin   Krallar  kitabında  anlatılan askeri seferi karşılaştırdığımızda aynı  olaydan  bahsettikleri  anlaşılmaktadır.  Bu  açıdan değerlendirildiğinde gerçektende BT*WD ifadesini  Davud  Hanedanlığı  olarak  yorumlamak  daha anlamlı  hale  gelmektedir.   Krallar Kitabı II’nin 3.   bölümünün  Türkçe çevirisi şöyle:

 Yahuda Kralı Yehoşafat’ın krallığının on sekizinci yılında Ahav oğlu Yoram Samiriye’de İsrail Kralı oldu ve on iki yıl krallık yaptı. ² Yoram RAB’bin gözünde kötü olanı yaptıysa da annesiyle babası kadar kötü değildi. Çünkü babasının yaptırdığı Baal’ı simgeleyen dikili taşı kaldırıp attı. ³ Bununla birlikte Nevat oğlu Yarovam’ın İsrail’i sürüklediği günahlara o da katıldı ve bu günahlardan ayrılmadı.
 ⁴ Moav Kralı Meşa koyun yetiştirirdi. İsrail Kralı’na her yıl yüz bin kuzu, yüz bin de koç yünü sağlamak zorundaydı. ⁵ Ama Ahav’ın ölümünden sonra, Moav Kralı İsrail Kralı’na karşı ayaklandı. ⁶ O zaman Kral Yoram Samiriye’den ayrıldı ve bütün İsrailliler’i bir araya topladı. ⁷ Yahuda Kralı Yehoşafat’a da şu haberi gönderdi: “Moav Kralı bana başkaldırdı, benimle birlikte Moavlılar’a karşı savaşır mısın?”
 Yehoşafat, “Evet, savaşırım. Beni kendin, halkımı halkın, atlarımı atların say” dedi. ⁸ Sonra, “Hangi yönden saldıralım?” diye sordu.
 Yoram, “Edom kırlarından” diye karşılık verdi.
 ⁹ İsrail, Yahuda ve Edom kralları birlikte yola çıktılar. Dolambaçlı yollarda yedi gün ilerledikten sonra suları tükendi. Askerler ve hayvanlar susuz kaldı. ¹⁰ İsrail Kralı, “Eyvah!” diye bağırdı, “RAB, Moavlılar’ın eline teslim etmek için mi üçümüzü bir araya topladı?”
 ¹¹ Yehoşafat, “Burada RAB’bin peygamberi yok mu? Onun aracılığıyla RAB’be danışalım” dedi.
 İsrail Kralı’nın adamlarından biri, “Şafat oğlu Elişa burada. İlyas’ın ellerine o su dökerdi” diye yanıtladı.
 ¹² Kral Yehoşafat, “O, RAB’bin ne düşündüğünü bilir” dedi. Bunun üzerine Yehoşafat, İsrail ve Edom kralları birlikte Elişa’nın yanına gittiler.
 ¹³ Elişa İsrail Kralı’na, “Ne diye bana geldin?” dedi, “Git, annenle babanın peygamberlerine danış.”
 İsrail Kralı, “Olmaz! Demek RAB üçümüzü Moavlılar’ın eline teslim etmek için bir araya toplamış” diye karşılık verdi.
 ¹⁴ Elişa şöyle dedi: “Hizmetinde olduğum, Her Şeye Egemen, yaşayan RAB’bin adıyla derim ki, Yahuda Kralı Yehoşafat’a saygım olmasaydı, sana ne bakardım, ne de ilgilenirdim. ¹⁵ Şimdi bana lir çalan bir adam getirin.”
 Getirilen adam lir çalarken, RAB’bin gücü Elişa’nın üzerine indi. ¹⁶ Elişa şöyle dedi: “RAB diyor ki, ‘Bu vadinin başından sonuna kadar hendekler kazın. ¹⁷ Ne rüzgar göreceksiniz, ne yağmur. Öyleyken vadi suyla dolup taşacak. Sizler, sürüleriniz ve öteki hayvanlarınız doyasıya içeceksiniz. ¹⁸ RAB için bunu yapmak kolaydır. O, Moavlılar’ı da sizin elinize teslim edecek. ¹⁹ Onların önemli surlu kentlerinin tümünü ele geçireceksiniz. Meyve ağaçlarının hepsini kesecek, su kaynaklarını kurutacak, verimli tarlalarına taş dolduracaksınız.’ ”
 ²⁰ Ertesi sabah, sununun sunulduğu saatte, Edom yönünden akan sular her yeri doldurdu.
 ²¹ Moavlılar kralların kendilerine saldırmak üzere yola çıktıklarını duydular. Genç, yaşlı eli silah tutan herkes bir araya toplanıp sınırda beklemeye başladı. ²² Ertesi sabah erkenden kalktılar. Güneş ışınlarının kızıllaştırdığı suyu kan sanarak, ²³ “Kan bu!” diye haykırdılar, “Krallar kendi aralarında savaşıp birbirlerini öldürmüş olsalar gerek. Haydi, Moavlılar, yağmaya!”
 ²⁴ Ama Moavlılar İsrail ordugahına vardıklarında, İsrailliler saldırıp onları püskürttü. Moavlılar kaçmaya başladı. İsrailliler peşlerine düşüp onları öldürdüler. ²⁵ Kentlerini yıktılar. Her İsrailli verimli tarlalara taş attı. Bütün tarlalar taşla doldu. Su kaynaklarını kuruttular, meyve ağaçlarını kestiler. Yalnız Kîr-Hereset’in taşları yerinde kaldı. Sapancılar kenti kuşatıp saldırıya geçti.
 ²⁶ Moav Kralı, savaşı kaybettiğini anlayınca, yanına yedi yüz kılıçlı adam aldı; Edom kuvvetlerini yarıp kaçmak istediyse de başaramadı. ²⁷ Bunun üzerine tahtına geçecek en büyük oğlunu surların üzerine götürüp yakmalık sunu olarak sundu. İsrailliler bu olaydan doğan büyük öfke karşısında oradan ayrılıp ülkelerine döndüler.

Görüldüğü  gibi  Yahudi kaynaklarında da  İsrailliler  tam  bir başarı  gösteremeden geri  dönmek  zorunda kalmışlar.   Kral  Mesha’nın  diktirdiği yazıtta da inandıkları tanrının  yardımıyla  bir  kaç  kralın  birlikte  düzenledikleri  bir  saldırıdan zaferle çıktıklarını  ve sonrasında  topraklarını geri aldıklarını  anlatıyor.  Mesha  yazıtında da saldıran  krallıklardan  birisinin  ismi  açıkça  İsrail.  Diğerinin  isminin “BT*WD “ oluşu gayet  mantıklı  ve  “Beth David/House of  David”  olarak  düşünülmesi  en  makul tercihtir.  Çünkü görüldüğü  gibi  yazıtta  anlatılan olay,  krallar  kitabında anlatılan  olaydır  ve  İsrail’in müttefiklerinden  birisinin Yahuda  krallığı(Davut Hanedanlığı) olması  beklenmelidir.  Dahası    Tel Dan Yazıtında “BYTDWD” ifadesi   geçtiği  için “BT*WD”  ifadesini  başka türlü  yorumlamak olsa  olsa  idelojik  çatışma temelindeki  bir  direniş olsa  gerektir.

Okuyucunun  merak  edebileceği bir  soru:   Neden Tel  Dan  yazıtında  BYTDWD  yazarken  burada  BTDWD  yazmasını  bekliyoruz? Tel  Dan  yazıtını  diktiren  Aramilerin   kralıydı.  Mesha  yazıtını  diktiren  ise  Moablıların kralı.   Bir  ülkenin  yada  bölgenin  ismi  farklı  dillerde üretilmiş haritalarda yada  metinlerde   ufak  farklılıklarla  karşımıza  çıkabilir ve bu  doğaldır…

Mesha  yazıtında  geçen  “Omri” ismi de  önemlidir. Yazıtta  Omri’nin İsrail  kralı  olduğu  ifade  ediliyor.   Gerçektende  İsrail’in  krallarından  birisinin ismi  Omri idi.  Yazıta  göre  kral  Mesha, Omri’nin  oğluyla  savaşmıştır fakat  yazıtta  Omri’nin  oğlunun  ismi  verilmemiştir.  Krallar  kitabına  göre ise Omri’nin torunu  olan  Yoram  ile  savaşılmıştır.

https://en.wikipedia.org/wiki/Mesha_Stele#Proposed_references_to_David_and_%22House_of_David%22