Tel Dan yazıtı veya “Davut Hanedanlığı” yazıtı, 1993 yılında İsrailli arkeolog Avraham Biran tarafından yönetilen bir kazıda, Filistin’in kuzeyindeki Tel Dan bölgesinde keşfedildi. Bölge Kudüs’e yaklaşık 160 km mesafededir. Keşfedilen dikilitaş’ın üzerine kazınmış olan metin “Davud Hanedanlığı”(House of David/ bytdwd) ifadesini içermektedir.
Kırık ve parça parça olan yazıt, bir Arami kralının iki güney komşusuna karşı kazandığı zaferi anıyor: "İsrail kralı" ve "Davut Evi'nin kralı".
Düzgün Aramice karakterlerle yazılmış, özenle kazınmış metinde, Arami kralı, tanrı kabul edilen Hadad'ın ilahi rehberliği altında, her iki kral hasmını da öldürmesiyle övünüyor ve zaferinin büyüklüğünü tasvir edebilmek için hasımlarının emrinde iki bin savaş arabası ve iki bin süvari olduğunu ifade ediyor. Wikipedia ‘nın ilgili makalesinde şöyle deniyor:
“The Tel
Dan Stele is a fragmentary stele containing
a Canaanite inscription,
discovered in 1993 in Tel-Dan by Gila Cook, a member of an archaeological team lead
by Avraham Biran, the pieces having been used to
construct an ancient stone wall that survived into modern times.[1] The stele is in several pieces and contains several lines of Aramaic,
closely related to Hebrew and historically a common language
among Jews.
The surviving inscription, which dates to 9th century BCE, details that an
individual killed Jehoram, the son of Ahab, king of Israel and the king of the
house of David.[2] These writings corroborate passages from the Bible, as the Second Book of Kings mentions
that Jehoram, also Joram, is the son of an Israelite
king, Ahab,
by his Phoenician wife, Jezebel.
Applying a Biblical viewpoint to the inscription, the likely candidate for
having erected the stele is Hazael, an Aramean king (whose language would have thus been
Aramaic) who is mentioned in Second Book of Kings as having conquered the Land of Israel, though he was unable to take Jerusalem.
The stele is currently on display at the Israel Museum,[3] and is known as KAI 310.”
Yahudi kaynaklarına göre Davud ve Süleyman zamanında gücünün zirvesinde olan “Birleşik Krallık” Süleyman’ın vefatından kısa süre sonra ikiye ayrılmıştı. Kuzeydeki büyük parçaya “İsrail” Güneydeki Kudüs’ü içeren parçaya “Yahuda” Devleti denmiştir. Davud Hanedanlığına bağlı kalan kabileler Yahuda devletinde kalırken diğerleri kuzeyde İsrail Devletini kurmuşlardır. Tell Dan yazıtını diktiren Arami kralı , yazıttaki cümlelerden anlaşıldığı kadarıyla, İsrailoğullarının her iki kralıyla da eş zamanlı olarak savaştığını ve her ikisini de öldürmeye muvaffak olduğunu iddia etmektedir. Kırık satırlardan anlaşıldığı kadarıyla, bu savaşın ardından “Jehu” isimli şahıs “İsrail” krallığının başına geçmiştir. Yazıtta anlatılanlarla Yahudilerin 2. Krallar kitabında anlatılanlar genel anlamda uyumludur ancak detayda farklılaşmaktadır.
Arkeolog Avraham Biran’ın 1995 yılında yazıt için önermiş olduğu çeviri aşağıdadır. Köşeli parantez içinde verilen kısımlar bay Biran tarafından yapılan tamamlamalardır.
1. [ ]...[...] and cut
[...]
2. [...] my father went
up [against him when h]e fought at [...]
3.
and my father lay down, he went to his
[ancestors (viz. became sick and died)]. And the king of I[s-]
4. rael entered previously in my father's land,
[and] Hadad made me king,
5. And Hadad went in
front of me, [and] I departed from the seven [...-]
6.
s of my kingdom, and I slew [seve]nty kin[gs], who
harnessed th[ousands of cha-]
7. riots and thousands of horsemen (or: horses). [I
killed Jeho]ram son [of Ahab]
8. king of Israel, and [I] killed [Ahaz]iahu son of [Jehoram kin-]
9. g of the House of David, and I set [their towns into ruins and turned
]
10. their land into
[desolation ]
11. other [... and Jehu ru-]
12. led over Is[rael and I laid]
13. siege upon [ ]
Alternatif çeviriler sunan akademisyenlerde var. Örneğin, Andre Lemaire'in 1998 çevirisi şu şekildedir:
1. [.....]..[.............]
and cut [..............]
2. [.....] my father went
up [......f]ighting at/against Ab[...]
3.
And my father
lay down, he went to his [fathers]. And the kings of I[s-]
4. rael penetrated into my father's land[. And]
Hadad made me - myself - king
5. And Hadad went in
front of me[, and] I departed from .... [....]
6.
of my kings. And I killed two power[ful] kin[gs], who
harnessed two thou[sand cha-]
7. riots and two thousand horsemen. [I killed Jo]ram son of [Ahab]
8. king of Israel, and I killed [Achaz]yahu son of [Joram king]
9. of the House of David. And I set [......]
10. their land [.......]
11. other ...[............
and Jehu ru-]
12. led over Is[rael ............]
13. siege upon [.......]
Parçalanmış olduğu için çoğu satırı eksik olan bu yazıttaki geriye kalan satırlarda yazıtı diktiren kralın ismini bulamıyoruz. Ancak yazıtın dilinin Aramice olmasından bu kralın Aramilerin Kralı olduğu anlaşılmaktadır. Yahudi Kaynaklarına göre Aram-Şam kralı olan Hazael ile savaşılmıştır.
Yazıtın ilk satırlarından anlaşıldığına göre Arami kralının babası İsrail kralına yenilmiş ve ülkesinin topraklarına girilmiştir. Ardından tanrı kabul ettikleri “Hadad”ın kendisine kraliyet verdiğini ifade ediyor.
1. [.....]..[.............]
and cut [..............]
2. [.....] my father went
up [......f]ighting at/against Ab[...]
3.
And my father
lay down, he went to his [fathers]. And the kings of I[s-]
4. rael penetrated into my father's land[. And]
Hadad made me - myself - king
Yahudi kaynaklarından I. Krallar kitabına göre Hadadezer isimli Arami kralı yenilmiş ve İsrail kralına esir düşmüştü. Sonra anlaşma imzalayıp Hadadezer’i serbest bırakmışlar . Birkaç yıl sonra Yahuda kralı ile İsrail kralı anlaşıp tekrar Hadadezer’e savaş ilan etmişler ancak savaşta Hadadezer onları durdurmayı başarmış. Bununla birlikte kısa süre sonra ölen Hadadezer’in yerini oğlu Hazael almıştır. Ayrıca Hadadezer’den sonra Hazael’in kral olduğu bilgisi, Asur kralı III. Shalmaneser’e ait bir yazıt ile de doğrulanmıştır. (bknz. Wikipedia, Hadadezer başlıklı sayfa )
2. Krallar kitabına göre Aram-Şam(Suriye) kralı Hazael ile savaş halinde olan iki kralın ismi Jehoram/Joram(İsrail kralı) ve Ahazyahu/Achazyahu’dur.(Yahuda kralı)
ilgili satırlara dikkat ediniz:
6. of my kings. And I killed two
power[ful] kin[gs], who harnessed two
thou[sand cha-]
7. riots and two thousand horsemen. [I killed Jo]ram son of [Ahab]
8. king of Israel, and I killed [Achaz]yahu son
of [Joram king]
9. of the House of David. And I set [......]
Yahudi kaynaklarının Tell Dan yazıtıyla çeliştiği detay şudur:
İsrailoğullarının iki kralı Aramilerin kralı olan Hazael’e yenildikten sonra İsrail kralı yaralanmış olduğundan iyileşmek için Yizreel ‘e çekilmiştir. Ardından Yahuda kralıda Yizreel’e gelmiştir. Bu sırada beklemedikleri bir şey olmuş ve İsrailoğullarının ordu komutanlarından olan Jehu beraberindeki orduyla üstlerine gelmiş ve iki kraldan birisini attığı okla kalbinden vurarak bizzat öldürmüş ve yaralanan diğer kral ise kaçarken ölmüştür. Yani Yahudi kaynaklarına göre ilk darbe Hazael’den gelse de iki kralı da öldüren kendi komutanları olan Jehu olmuştur. Tel Dan yazıtını diktiren Arami kralı(Hazael) ise bizzat kendisinin onları öldürdüğünü iddia ediyor.
Yahudi kaynaklarında sürecin ardından Jehu’nun İsrail kralı olduğu anlatılırken Tel Dan yazıtı da bunu doğrulamaktadır:
10. their land [.......]
11. other ...[............ and Jehu ru-]
12. led over Is[rael ............]
13. siege upon [.......]
Tarihlendirme
Wikipedia’daki makalede
Tel Dan yazıtının
tarihlendirmesinin akademisyenler
arasında ihtilaflı olduğu
anlatılıyor ve MÖ 870
ile MÖ 750 arasında düşünüldüğü aktarılıyor. Prof. Gerard
Gertoux’a göre yazıtı
diktirdiği düşünülen Hazael
isimli kral MÖ 885-MÖ 840 aralığında yaşmıştır.
(bknz: Kings_David_and_Solomon_Chronological_Historical_and_Archaeological_Evidence , say. 11)
Tarihlendirmelerden anlaşıldığına göre Kral ve Peygamber Süleyman’ın vefatıyla yazıt arasında yaklaşık 100-150 yıl bulunmaktadır.
İsrailoğullarının Askeri Gücü
Yazıtın ilgili satırlarında Aram-Şam(Suriye) kralı, zaferinin büyüklüğünü ifade edebilmek için İsrailoğullarının sahip oldukları askeri güçten bahsediyor.
6. of my kings. And I killed two
power[ful] kin[gs], who harnessed two
thou[sand cha-]
7. riots and two thousand horsemen. [I killed Jo]ram son of [Ahab]
8. king of Israel, and I killed [Achaz]yahu son
of [Joram king]
9. of the House of David. And I set [......]
İsrailoğullarının iki bin savaş arabası ve iki bin süvariye sahip olduğunu ifade ediyor ki gerçekten de ciddi bir güç olduğu anlaşılıyor. Kral Süleyman’ın vefatından sonra devletin ikiye bölünmesine ve aradan geçen yaklaşık 100-150 yıla rağmen İsrailoğullarının bölgede hala ciddi bir güç oldukları anlaşılıyor. Tabi bu yazıtta bahsedilen savaştan sonra ciddi bir kırılma olduğunu tahmin etmek zor değil. Nitekim Krallar kitabında da Arami kralının bu savaştan sonra İsrail krallığına nasılda baskı kurup tabiri caizse kan kusturduğu anlatılıyor.
Daha fazla bilgi için bknz: 2.Krallar Kitabı 8:28-9:29
Kur’an da Davud Hanedanlığı
Sebe Suresi 13. Ayette Davud Ailesi/Davud Soyu’ndan bahsedilmektedir. (Âle Davud)
Diyanet Meali:
﴾13﴿
Onlar Süleyman’a, isteğine göre yüksek ve görkemli binalar, heykeller, havuz gibi lengerler, yerinden kalkmaz kazanlar imal ederlerdi. Ey Dâvûd ailesi! Şükür için çaba gösterin. Kullarım arasında hakkıyla şükredenler pek azdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder