“Davud Hanedanlığı”ndan Bahseden Yazıt : Tell Dan Yazıtı

Tel Dan yazıtı veya “Davut Hanedanlığı” yazıtı, 1993 yılında İsrailli arkeolog Avraham Biran tarafından yönetilen bir kazıda, Filistin’in kuzeyindeki Tel Dan bölgesinde keşfedildi. Bölge  Kudüs’e yaklaşık  160 km mesafededir. Keşfedilen  dikilitaş’ın üzerine  kazınmış olan metin “Davud Hanedanlığı”(House of David/ bytdwd) ifadesini  içermektedir.

Kırık ve parça parça olan  yazıt, bir Arami kralının iki güney komşusuna karşı kazandığı zaferi anıyor: "İsrail kralı" ve "Davut Evi'nin kralı". 

Düzgün Aramice karakterlerle yazılmış, özenle kazınmış metinde, Arami kralı, tanrı kabul  edilen  Hadad'ın ilahi rehberliği altında, her iki kral hasmını da öldürmesiyle övünüyor ve  zaferinin büyüklüğünü  tasvir  edebilmek  için hasımlarının  emrinde  iki  bin  savaş  arabası  ve iki bin  süvari  olduğunu  ifade  ediyor.  Wikipedia ‘nın  ilgili  makalesinde  şöyle  deniyor:

“The Tel Dan Stele is a fragmentary stele containing a Canaanite inscription, discovered in 1993 in Tel-Dan by Gila Cook, a member of an archaeological team lead by Avraham Biran, the pieces having been used to construct an ancient stone wall that survived into modern times.[1] The stele is in several pieces and contains several lines of Aramaic, closely related to Hebrew and historically a common language among Jews. The surviving inscription, which dates to 9th century BCE, details that an individual killed Jehoram, the son of Ahab, king of Israel and the king of the house of David.[2] These writings corroborate passages from the Bible, as the Second Book of Kings mentions that Jehoram, also Joram, is the son of an Israelite king, Ahab, by his Phoenician wife, Jezebel. Applying a Biblical viewpoint to the inscription, the likely candidate for having erected the stele is Hazael, an Aramean king (whose language would have thus been Aramaic) who is mentioned in Second Book of Kings as having conquered the Land of Israel, though he was unable to take Jerusalem. The stele is currently on display at the Israel Museum,[3] and is known as KAI 310.”

Yahudi  kaynaklarına  göre  Davud  ve  Süleyman  zamanında  gücünün  zirvesinde  olan  “Birleşik Krallık”  Süleyman’ın  vefatından kısa  süre  sonra ikiye  ayrılmıştı.  Kuzeydeki  büyük  parçaya  “İsrail” Güneydeki  Kudüs’ü  içeren  parçaya “Yahuda”  Devleti  denmiştir.   Davud Hanedanlığına    bağlı   kalan kabileler  Yahuda devletinde kalırken  diğerleri kuzeyde  İsrail Devletini  kurmuşlardır.    Tell Dan yazıtını  diktiren Arami  kralı , yazıttaki  cümlelerden  anlaşıldığı  kadarıyla,  İsrailoğullarının  her iki kralıyla da eş zamanlı  olarak     savaştığını ve  her  ikisini de  öldürmeye  muvaffak  olduğunu  iddia  etmektedir.  Kırık  satırlardan  anlaşıldığı kadarıyla, bu  savaşın  ardından   “Jehu” isimli  şahıs  “İsrail”  krallığının  başına  geçmiştir.    Yazıtta  anlatılanlarla  Yahudilerin  2. Krallar  kitabında  anlatılanlar  genel  anlamda uyumludur   ancak  detayda  farklılaşmaktadır.  

Arkeolog Avraham Biran’ın 1995  yılında  yazıt için  önermiş olduğu  çeviri  aşağıdadır.  Köşeli  parantez  içinde verilen  kısımlar bay Biran tarafından  yapılan  tamamlamalardır.

1.     [ ]...[...] and cut [...]

2.     [...] my father went up [against him when h]e fought at [...]

3.     and my father lay down, he went to his [ancestors (viz. became sick and died)]. And the king of I[s-]

4.     rael entered previously in my father's land, [and] Hadad made me king,

5.     And Hadad went in front of me, [and] I departed from the seven [...-]

6.     s of my kingdom, and I slew [seve]nty kin[gs], who harnessed th[ousands of cha-]

7.     riots and thousands of horsemen (or: horses). [I killed Jeho]ram son [of Ahab]

8.     king of Israel, and [I] killed [Ahaz]iahu son of [Jehoram kin-]

9.     g of the House of David, and I set [their towns into ruins and turned ]

10.   their land into [desolation ]

11.   other [... and Jehu ru-]

12.   led over Is[rael and I laid]

13.   siege upon [ ]

Alternatif çeviriler sunan akademisyenlerde  var. Örneğin, Andre Lemaire'in 1998 çevirisi şu şekildedir:

1.     [.....]..[.............] and cut [..............]

2.     [.....] my father went up [......f]ighting at/against Ab[...]

3.     And my father lay down, he went to his [fathers]. And the kings of I[s-]

4.     rael penetrated into my father's land[. And] Hadad made me - myself - king

5.     And Hadad went in front of me[, and] I departed from .... [....]

6.     of my kings. And I killed two power[ful] kin[gs], who harnessed two thou[sand cha-]

7.     riots and two thousand horsemen. [I killed Jo]ram son of [Ahab]

8.     king of Israel, and I killed [Achaz]yahu son of [Joram king]

9.     of the House of David. And I set [......]

10.   their land [.......]

11.   other ...[............ and Jehu ru-]

12.   led over Is[rael ............]

13.   siege upon [.......]

Parçalanmış olduğu  için  çoğu  satırı  eksik  olan  bu  yazıttaki geriye kalan  satırlarda  yazıtı  diktiren kralın  ismini bulamıyoruz.  Ancak  yazıtın  dilinin  Aramice  olmasından  bu kralın  Aramilerin  Kralı olduğu  anlaşılmaktadır.   Yahudi  Kaynaklarına  göre  Aram-Şam  kralı  olan Hazael  ile  savaşılmıştır.

Yazıtın  ilk  satırlarından anlaşıldığına  göre  Arami  kralının  babası  İsrail  kralına  yenilmiş  ve  ülkesinin topraklarına  girilmiştir.   Ardından   tanrı  kabul  ettikleri  “Hadad”ın   kendisine  kraliyet  verdiğini  ifade  ediyor.

1.      [.....]..[.............] and cut [..............]

2.     [.....] my father went up [......f]ighting at/against Ab[...]

3.     And my father lay down, he went to his [fathers]. And the kings of I[s-]

4.     rael penetrated into my father's land[. And] Hadad made me - myself - king

Yahudi  kaynaklarından I. Krallar  kitabına  göre Hadadezer  isimli Arami kralı yenilmiş ve  İsrail  kralına  esir  düşmüştü.  Sonra  anlaşma  imzalayıp  Hadadezer’i  serbest  bırakmışlar . Birkaç  yıl sonra  Yahuda  kralı  ile  İsrail  kralı  anlaşıp  tekrar  Hadadezer’e  savaş  ilan  etmişler  ancak  savaşta  Hadadezer  onları  durdurmayı  başarmış.  Bununla  birlikte  kısa  süre  sonra  ölen Hadadezer’in  yerini  oğlu Hazael  almıştır.  Ayrıca Hadadezer’den  sonra  Hazael’in  kral olduğu  bilgisi, Asur  kralı III. Shalmaneser’e  ait bir  yazıt ile de doğrulanmıştır. (bknz.  Wikipedia,  Hadadezer başlıklı sayfa )

 2. Krallar kitabına  göre Aram-Şam(Suriye) kralı Hazael ile   savaş halinde olan   iki kralın  ismi Jehoram/Joram(İsrail kralı)  ve Ahazyahu/Achazyahu’dur.(Yahuda kralı)

ilgili  satırlara  dikkat  ediniz:

6. of my kings. And I killed two power[ful] kin[gs], who harnessed two thou[sand cha-]

7. riots and two thousand horsemen. [I killed Jo]ram son of [Ahab]

8. king of Israel, and I killed [Achaz]yahu son of [Joram king]

9. of the House of David. And I set [......]

 

Yahudi  kaynaklarının  Tell Dan  yazıtıyla  çeliştiği detay şudur:

İsrailoğullarının  iki  kralı Aramilerin  kralı  olan  Hazael’e   yenildikten  sonra  İsrail kralı  yaralanmış  olduğundan  iyileşmek  için  Yizreel ‘e  çekilmiştir. Ardından Yahuda  kralıda Yizreel’e gelmiştir.  Bu sırada  beklemedikleri  bir şey  olmuş  ve İsrailoğullarının  ordu  komutanlarından  olan  Jehu beraberindeki  orduyla  üstlerine  gelmiş  ve iki  kraldan  birisini  attığı okla   kalbinden   vurarak  bizzat  öldürmüş  ve  yaralanan diğer  kral ise  kaçarken  ölmüştür.   Yani  Yahudi  kaynaklarına göre  ilk  darbe  Hazael’den  gelse de  iki  kralı  da öldüren  kendi  komutanları  olan  Jehu olmuştur.  Tel Dan yazıtını  diktiren  Arami kralı(Hazael) ise bizzat  kendisinin  onları  öldürdüğünü   iddia ediyor. 

Yahudi  kaynaklarında  sürecin  ardından  Jehu’nun  İsrail kralı  olduğu  anlatılırken  Tel  Dan yazıtı da bunu  doğrulamaktadır:

10. their land [.......]

11. other ...[............ and Jehu ru-]

12. led over Is[rael ............]

13. siege upon [.......]

 

 

 

Tarihlendirme

Wikipedia’daki makalede  Tel Dan  yazıtının tarihlendirmesinin akademisyenler  arasında  ihtilaflı  olduğu  anlatılıyor  ve  MÖ 870 ile MÖ 750 arasında  düşünüldüğü aktarılıyor.  Prof. Gerard  Gertoux’a  göre  yazıtı  diktirdiği  düşünülen  Hazael  isimli  kral  MÖ 885-MÖ 840 aralığında  yaşmıştır.   (bknz: Kings_David_and_Solomon_Chronological_Historical_and_Archaeological_Evidence , say. 11)

Tarihlendirmelerden  anlaşıldığına  göre Kral ve Peygamber  Süleyman’ın  vefatıyla   yazıt  arasında yaklaşık 100-150  yıl  bulunmaktadır. 

 

İsrailoğullarının  Askeri  Gücü

Yazıtın  ilgili satırlarında Aram-Şam(Suriye) kralı, zaferinin  büyüklüğünü  ifade  edebilmek  için  İsrailoğullarının  sahip  oldukları  askeri  güçten  bahsediyor.

6. of my kings. And I killed two power[ful] kin[gs], who harnessed two thou[sand cha-]

7. riots and two thousand horsemen. [I killed Jo]ram son of [Ahab]

8. king of Israel, and I killed [Achaz]yahu son of [Joram king]

9. of the House of David. And I set [......]

İsrailoğullarının iki bin  savaş  arabası  ve  iki  bin  süvariye  sahip  olduğunu  ifade  ediyor ki  gerçekten  de ciddi  bir  güç  olduğu  anlaşılıyor.  Kral  Süleyman’ın vefatından  sonra devletin  ikiye  bölünmesine ve aradan  geçen yaklaşık 100-150  yıla  rağmen İsrailoğullarının  bölgede hala  ciddi  bir  güç  oldukları  anlaşılıyor. Tabi  bu yazıtta  bahsedilen  savaştan  sonra  ciddi bir kırılma olduğunu  tahmin  etmek zor  değil. Nitekim  Krallar  kitabında da Arami  kralının  bu  savaştan sonra İsrail krallığına  nasılda baskı kurup tabiri  caizse   kan  kusturduğu  anlatılıyor.

Daha  fazla bilgi  için  bknz:  2.Krallar  Kitabı  8:28-9:29

Kur’an da  Davud Hanedanlığı

Sebe Suresi 13. Ayette Davud  Ailesi/Davud Soyu’ndan bahsedilmektedir.  (Âle Davud)

Diyanet  Meali:

﴾13﴿

 Onlar Süleyman’a, isteğine göre yüksek ve görkemli binalar, heykeller, havuz gibi lengerler, yerinden kalkmaz kazanlar imal ederlerdi. Ey Dâvûd ailesi! Şükür için çaba gösterin. Kullarım arasında hakkıyla şükredenler pek azdır.